शेंग भाज्यांचे औषधी गुण

शेंग भाज्यांचे औषधी गुण
गवार, फरसबी, शेवगा, पापडी, मटार ह्या शेंगभाज्या नियमितपणे आहारात असल्यास, आधुनिक जीवनपद्धतीतून निर्माण होणाऱ्या अनेक विकारांपासून संरक्षण लाभू शकते. या भाज्या जणू एक प्रकारच्या फूड इन्शुरन्सच आहेत. स्थूलता, पित्ताशयातील खडे, टाइप-टू-डायबेटिस, हायककोलेस्टेरॉल आतड्यांचे विकार अशा अनेक आरोग्याच्या समस्या दूर ठेवण्याचे सामर्थ्य शेंगभाज्यांमध्ये आहे. अर्थात यासाठी दिवसातून एकदा (किमान १०० ग्रॅम) एखादी शेंगभाजी किंवा शिरांची भाजी (दोडका, कारले, पडवळ, घोसाळी आदी.) खायला हवी.
शेंगभाज्यांचे सामान्य गुणधर्म
सर्व शेंगभाज्या ह्या विविध क्षारांनी परिपूर्ण असून त्यांच्यातील चरबीची मात्रा अगदीच न्यूनतम (0.1 ग्रॅम- 1 ग्रॅम प्रती १०० ग्रॅम) आहे. ज्या व्यक्तींीना वजन कमी करायचे आहे परंतु अर्धपोटी रहायचे नाही अशांनी आपल्या रोजच्या एका जेवणात कुठलीतरी शेंगभाजी घ्यावी. अर्थात यात तेल अगदी नावाला हवे. तसेच शेंगदाणा कूट, खोबरे घातलेले नसावे. हायकोलेस्टेरॉल, डायबेटिस, उच्च रक्तेदाब, पित्ताशयातील खडे, शौचास साफ न होणे, अशा ज्या स्थुलतेशी निगडित समस्या आहेत येथेही शेंगभाज्या उपयुक्तब ठरतात. शेंगभाज्यांमध्ये भरपूर चोथा (षळलीश) असतो. या चोथ्यामुळे आरोग्यदायी असे चार महत्त्वाचे फायदे मिळतात. ते असे-

१) शेंगभाज्यातील चोथ्यामुळे पोट भरल्याची जाणीव लवकर होते व ती अधिक काळ टिकते. वेटलॉस करणाऱ्यांसाठी ही फायद्याची गोष्ट आहे.
२) चोथ्यामुळे लहान तसेच मोठ्या आतड्याचे कार्य सुधारते. शेंगभाज्यांतील विरघळणाऱ्या तंतुंमुळे मोठ्या आतड्यातील मित्रजिवाणुंच्या कार्याला मदत होते. चयापचय क्रियेवर याचा अतिशय चांगला परिणाम होतो. मोठ्या आतड्यातील आतल्या स्तरातील पेशींना देखील या तंतुमुळे मलबांधणीच्या कामाला मदत होते.

३) शेंगभाज्यातील विरघळणारे तंतू हे पित्तरसावर परिणाम घडवून आणतात. ज्यायोगे आहारातील स्निग्ध पदार्थांचे शोषण पूर्णतः होत नाही. त्यामुळे मग कॉलेस्टेरॉलच्या निर्मितीवर देखील आळा बसतो. थोडक्याथत असे की शेंगभाज्या ह्या कोलेस्टेरॉलची पातळी आटोक्यायत ठेवण्यास मदत करतात.

४) चोथ्यामुळे शेंगभाज्यांतील ग्लायसेमिक इंडेक्सठ कमी असतो. कारण चोथ्यामुळे साखरेचे शरीरात शोषण होण्यास बाधा निर्माण होते. मधुमेहींसाठी ही गोष्ट फायद्याची आहे. मधुमेहींना ह्या भाज्या कमी तेलात कराव्यात व चवीसाठी साखर, गूळ किंवा खोबरे घालू नये.

थोडक्याठत, रक्ताितील साखरेची पातळी समसमान राखणे, कोलेस्टेरॉल वाढू न देणे, आतड्यांचे आरोग्य सांभाळणे व तृप्तीची भावना अधिक काळ शाबूत ठेवणे हे चार महत्त्वाचे आरोग्यदायी परिणाम शेंगभाज्यांतील चोथ्यामुळे साधले जातात
फरसबी, शेवगा व गवार या शेंगभाज्यांविषयीची आहारशास्त्रीय माहिती

गवार : इंग्रजीत गावारीला क्लवस्टर बीन्स्‌  असे म्हणतात
गवारीची शेंग ही टाईप-टू-डायबेटिस व हाय कोलेस्टेरॉल असणाऱ्यांसाठी अत्यंत पथ्यकारक भाजी आहे. ह्यात पाण्यात विद्रावीत होणारे डिंकासारखे तंतू आहेत. ह्या तंतूंमुळे अन्न जठरात अधिक काळ राहाते. तसेच ते आतड्यातही हळूहळू पुढे सरकते. यामुळे साखरेचे शोषण अत्यंत हळूहळू होऊन जेवणानंतरची साखरेची पातळी पटकन वाढत नाही. मधुमेहींना ही गोष्ट फायदेशीर ठरते. त्याचप्रमाणे गवारीतील तंतूंमुळे रक्ताीतील कोलेस्टेरॉलचे प्रमाणही घटते. गर्भवती स्त्रिया तसेच बाळंतिणींनी देखील गवारीची भाजी खावी.
गवारीत कॅल्शियम, फॉस्फरस, आयर्न, मॅग्नेशियम, झिंक, क्रोमियम इ. क्षार आहेत. त्याचबरोबर केरोटीन  फॉलीक ऍसिड व क जीवनसत्त्वे आहेत. एक वाटी गवारीच्या भाजीतून आपल्याला ४२ कॅलरीज्‌ व १.८ ग्रॅम फॅट्‌स मिळतात.

फरसबी (श्रावण घेवडा)- फ्रेंच बीन्स्‌, रनर बीन्स्‌ 
फरसबी ही अगदी कमी उष्मांक व नगण्य चरबी असलेली पौष्टिक भाजी आहे. 1 वाटी शिजवलेल्या भाजीत फक्ती 31 उष्मांक व 1.1 ग्रॅम फॅट्‌स असतात. स्थूल व्यक्तींनना ही उत्तम आहारचिकित्सा आहे. फरसबीमध्ये "ब', "क', व बेटाकेरोटीन हे जीवनसत्त्व आहेत. हे नैसर्गिक प्रतिकारक्षमता वाढवतात. तसेच पेशींचा दाह करणारे फ्री रॅडिकल्स या घटकांवर अटकाव आणतात. ताज्या फरसबीमधील "फॉलीक ऍसिड' हे गर्भवती व गर्भधारणा इच्छुक महिलांसाठी बाळाच्या मेंदूच्या आरोग्याच्या दृष्टीने फायद्याचे आहे. यासाठी ताजी फरसबी बारीक चिरून कोशिंबीरीतून किंवा रायत्याबरोबर घ्यावी.
श्रावणघेवड्यात लोह, कॅल्शियम, मॅग्नेशियम, पोटॅशियम व इतर अनेक क्षार आढळतात. यातील मॅगेनिझ हे क्षार फ्री रॅडिकल डॅमेज कमी करते व पोटॅशियम हे हृदयाची गती व रक्तेदाब नियंत्रणात ठेवण्यासाठी उपयोगी ठरते. फरसबीमधे ल्युटीन व झियाझायथिन हे वयस्थापक घटक आहेत. फरसबीमधील तंतू जेवणानंतरची रक्तॅशर्करा वाढू देत नाहीत. होमोसिस्टीन हा रक्तर घट्ट करणारा घटक कमी करण्यासाठी फॉलीक ऍसिड व अन्य "ब' जीवनसत्त्वांची गरज असते जे की फरसबीमध्ये मुबलक आहेत. यातील भरपूर तंतूंमुळे मलावष्टंभाचा त्रास कमी करता येतो. फरसबीमधील तंतू हे मोठ्या आतड्याच्या आतील श्लेयष्मल अस्तराला कर्करोग निर्माण करणारे घटक व विषद्रव्ये यापासून संरक्षण मिळवून देतात. हे तंतू रक्ता्तील कोलेस्टेरॉलही कमी करतात असे संशोधन सांगते.

फरसबी विकत घेताना ती कोवळी असल्याची खात्री करून घ्यावी. कडक, जून किंवा ढिली पडलेली शेंग घेऊ नका. फरसबी मधे ऑक्झॅखलीक ऍसिडस्‌ आहे, त्यामुळे ज्यांना ऑक्झॅशलेटस्‌ असलेले मूतखडे आहेत अशांनी ही भाजी कमी खावी.

शेवगा- ड्रमस्टीक्सम
दक्षिण भारतात शेवग्याची झाडे अधिक प्रमाणात पहायला मिळतात. साऊथ इंडियन "सांबार'मधे शेवग्याची शेंग हमखास घातलेली असते. नजीकच्या काळात आहारशास्त्रीय जगात शेवग्याला फार महत्त्व लाभले आहे. शेवग्याच्या शेंगेला "वंडर स्टीक' तर झाडाला "ट्री फॉर लाईफ' असे संबोधले जाते. कारण आहारतज्ज्ञांच्या मते शेवग्याच्या शेंगा व या झाडाची पाने हे पौष्टीकतेत अतिशय समृद्ध पातळीवर आहेत. काही तज्ज्ञांच्या मते शेवग्याच्या पाल्यामधे संत्र्याच्या सातपटीने अधिक "क' जीवनसत्त्व आहे, दुधाच्या चौपट कॅल्शियम आहे व केळ्याच्या तिप्पट पोटॅशियम आहे. दुधापेक्षा अधिक प्रथिने व गाजराहून कितीतरी पटीने अधिक बेटाकेरोटीन यात आहे. शेवग्यास "पॉवर हाउस ऑफ मिनरल्स' यासाठीच म्हटले जाते.
शेवग्याच्या शेंगेतही "क' जीवनसत्त्व, केरोटीन, कॅल्शियम व फॉस्फरस ही पोषणतत्त्वे आहेत. शेवग्याची शेंग ही गर्भवती व वाढीच्या मुलांसाठी उत्तम भाजी आहे. ती रक्तन शुद्ध करणारी आहे तसेच ज्यांना कफाचा त्रास आहे (दमा, जुनाट खोकला) अशांनी शेवगा नियमित खावा. यकृत व प्लीहा ह्यांचे आजार असणाऱ्यांना शेवग्याचे सूप द्यावे. १०० ग्रॅम शेवग्याच्या शेंगेत निव्वळ 0.१% चरबी असून चोथ्याचे प्रमाण मात्र चांगले आहे. यामुळे अनेक लाईफस्टाईल डिसिजेस मधे (हृदयरोग, मधुमेह, उच्चरक्तचदाब, गाऊट इ.) शेवगा पथ्यकारक ठरतो. १ वाटी (५० ग्रॅम) शेवग्याच्या आमटीत ५९ कॅलरीज, ०.८ ग्रॅम प्रोटिन्स व २.२  ग्रॅम्स फॅट्‌स असतात.१ वाटी सांबार मधे ८७   कॅलरीज, ३.७ ग्रॅम प्रोटिन्स व २.८ ग्रॅम फॅट्‌स असतात.

संकलक : प्रमोद तांबे